Kelime veya sözcük, tek başına anlamlı, bir ya da birbirine bağlı birden fazla biçimbirimden oluşan, ses değeri taşıyan dil birimidir. Sözcükte Anlam İlişkileri, Mecaz anlam, gerçek anlam, terim anlam, eş anlamlı sözcükler, zıt anlamlı sözcükler. 5. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı ,Sözcükte Anlam Konu Anlatımı , 5. Sınıf Türkçe, 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı.
Sözcükte Anlam
- Gerçek Anlam
- Sözcükler Arası Anlam İlişkileri
Gerçek Anlam
Gerçek anlam temel anlam ve yan anlam olmak üzere ikiye ayrılır.
Temel Anlam: Bir sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır.. Temel anlam, sözlükte ilk sırada yer alır; sözcüğün herkesçe bilinen en yaygın anlamıdır.
Örnek:
Ali’nin gözü kahverengiymiş.
Ayağım akşam olunca ağrıdı.
Yan Anlam: Bir sözcüğün temel anlamına bağlı olarak zaman içerisinde kazandığı yeni anlama ”yan anlam” denir
Örnek:
Dolabın gözüne tek tek baktım.
Kapının kolu boya olmuş.
Temel anlam ile yan anlam arasında mutlaka bir ilgi, bir anlam bağı olmak zorundadır.
Temel anlamlı sözcükler de gerçek anlamlıdır, mecaz anlamlı değildir.
Mecaz Anlam: Sözcüklerin gerçek anlamlarından tamamen uzaklaşarak, başka bir anlama gelecek biçimde kullanılmalarıyla kazandıkları yeni anlama ”mecaz anlam’‘ denir.
Örnek:
Hep kara haberleri o getirir.
Kaba davranışların beni üzdü.
Terim Anlam:
Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.
Örnek:
Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…
Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…
Müzik: Nota, akor, sol anahtarı…
Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…
Resim: Portre, palet, tuval…
Futbol: Taç, faul, gol…
Sözcükler Arası Anlam İlişkileri
Eş Anlamlı Sözcükler:
Yazılışları ve okunuşları farklı olmasına rağmen aynı anlamı taşıyan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Eş anlamlılık çoğunlukla Türkçe sözcüklerle dilimize yabancı dillerden girmiş sözcükler arasındadır.
Örnek:
| kelime | sözcük |
| ileti | mesaj |
| özgün | orijinal |
| dil | lisan |
| bellek | hafıza |
| model | örnek |
| belgegeçer | faks |
Yakın Anlamlı Sözcükler:
Eş anlamlı gibi görünmelerine rağmen, aralarında anlam ayrıntısı bulunan sözcüklere ” yakın anlamlı sözcükler” denir.
Örnek:
| Küsmek | kırılmak |
| Bakmak | seyretmek |
| arkadaş | Dost |
Zıt Anlamlı Sözcükler:
Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen kelimelere zıt anlamlı kelimeler adı verilir. Türkçemizde her sözcüğün eş anlamlısı olmadığı gibi zıt anlamlısı da yoktur.
Örnek:
| güzel | çirkin |
| iç | dış |
| sık | seyrek |
| inmek | çıkmak |
| iyimser | kötümser |
| soğuk | sıcak |
Sözcüklerin zıt anlamlarıyla olumsuz biçimleri birbirine karıştırılmamalıdır. Sözcüklerin olumsuz biçimleri -ma, -me mastar ekleriyle yapılır.
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler:
Yazılış ve okunuşları aynı olan; ama anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir. Eş sesli sözcükler birbiriyle ilgisiz, apayrı sözcüklerdir. Sadece aynı seslerden oluşurlar.
Örnek:
Yüz:
– Yüzü çamur olmuş. (yüz: Çehre, surat, sima)
– Sınıf mevcudu yüz kişi oldu. (yüz: Doksan dokuzdan sonra gelen sayı)
– Kapalı havuzda saatlerce yüzdük. (yüzmek: Suda ilerlemek)
– Koyunun derisini yüzdüler. (yüzmek: Derisini çıkarmak, soymak)
Sağ:
Top oynarken sağ ayağını incitmiş
Şükürler olsun annem de babam da sağ
Deyimler:
Anlatımı çarpıcı ve etkili hale getirmek amacıyla kullanılan, genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeklerine ” deyim” denir.
Deyimler en az iki sözcükten oluşur.
Öğretmenimiz ödevlerimizi incelerken kılı kırk yarar.
Deyimler kalıplaşmış sözcüklerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez; yerine eş
anlamlıları getirilemez.
Deyimlerin çoğu mecaz anlamlıdır.
Dil uzatmak, gözü dönmek, ateş püskürmek .
Bazı deyimler gerçek anlamlıdır. Deyimi oluşturan sözcüler ile deyimin anlamı
arasında doğrudan anlam ilgisi vardır.
Kimi kimsesi olmamak, yükte hafif pahada ağır vb.
Deyimler genellikle eylem bildirirler.
Buz tutmak, burnundan gelmek, bağrına basmak vb.
Başlık: Türkçe dersinde sözcükte anlam
Merhaba, bugün sizlerle 5. sınıf Türkçe dersinde önemli bir konu olan “sözcükte anlam”ı işleyeceğiz.
Bu konuda sözcüklerin anlamlarıyla ilgili farklı durumlara dikkat etmemiz gerekiyor. İsterseniz hemen konunun detaylarına geçelim.
1. Sözcüklerde Kapsamına Göre Anlam:
Sözcüklerin kapsamına göre anlamında, bir sözcüğün genel anlamı yanında dar anlamları da vardır. Örneğin:
– “Ağaç” kelimesi genel anlamıyla ağaçları ifade ederken, “orman ağacı” kelimesi dar anlamıyla sadece ormanda yetişen ağaçları ifade eder.
2. Sözcüklerde Sınırlılığı Göre Anlam:
Sözcüklerin sınırlılığına göre anlamında, bir sözcüğün tanımına uyan nesnelerin sayısı bazen belirliyken bazen de belirsiz olabilir. Örneğin:
– “Kalem” kelimesi belirsiz anlamıyla farklı nesneleri ifade ederken, “o kalem” kelimesi ise belirli bir kalem olduğunu gösterir.
3. Sözcüklerde Zıtlık İlişkisi:
Sözcükler arasında zıtlık ilişkisi olabilir. Örneğin:
– “Siyah” kelimesi ile “beyaz” kelimesi birbirlerinin zıtlarını ifade eder.
4. Sözcüklerde Anlam Kaymasının Nedenleri:
Sözcüklerin anlamlarında bazı değişiklikler olabilir ve bu durumlara anlam kayması denir. Bu anlam kaymasının nedenleri çeşitli olabilir. Örneğin:
– “Kuş” kelimesi hem canlı bir nesneyi ifade ederken hem de uçakları ifade edebilir.
Bu dersin önemli noktalarını vurgulamak için görsellere de yer verelim:
Bu şekilde görselleri kullanarak örneklerle daha iyi anlam sağlayabiliriz.
Sonuç olarak, “sözcükte anlam” konusunu önemli bir kavram olarak hatırlamak önemlidir. Sözcüklerin anlamları, kapsamına, sınırlılığına, zıtlık ilişkisine ve anlam kaymasına dikkat ederek doğru bir şekilde kullanmamız gerekmektedir.
Umarım dersimiz keyifli ve anlaşılır olmuştur. Başka sorularınız varsa çekinmeden sorabilirsiniz.
Sağlıklı günler dilerim!
Kaynaklar:
– Türkçe Ders Kitabı, 5. Sınıf
– Örnek Eğitim Materyalleri
